(Categorie: Algemeen)

Isa Genzken – Eens wordt alle horror overwonnen door schoonheid

Mach dich hübsch!

I. Mach dich hübsch!

Welkom in het Stedelijk Museum van Amsterdam voor de overzichtstentoonstelling van werken van Isa Genzken (1949) uit de afgelopen veertig jaar. Treed binnen! Een jonge god opent de poort voor jou. Achter hem geopende vensters. Hij ziet er krachtig en levenslustig uit en geniet van de laatste tophit.

Maar. Hij mist zijn rechterarm tot boven de elleboog. Zijn huid is op veel plekken opgezwollen, aangedaan door huidvraat. De ogen toegeknepen, verdrijft hij met keiharde muziek de pijn, zolang als het duurt.

Nogmaals: Welkom bij Isa! Mach dich hübsch!.
Hübsch, dat kan ook knap, leuk, lief, aardig betekenen. Wanneer ik de kunstcritici die haar beschrijven mag geloven, passen al deze betekenissen bij haar. Zo komt ze ook over van foto’s. Sich hübsch machen is echter enkel en alleen: zich mooi maken. Isa wil, dat wij ons mooi maken. Wij? Geldt het ook mannen? Onze jonge God is daar, zoals hij er nu bijloopt, geen goed voorbeeld meer van. En de andere man die we zien op de tentoonstelling, de paus? Gemaakt door Genzken in de tijd van Benedictus, lijkt deze paus toch op eentje die ver na Franciscus de kerk zal leiden. Hübsch is hij wel.

Genzken heeft enorm veel werk gemaakt, en dat geheel alleen, van ontwerp tot en met de uitvoering. Voorlopig staan we nog oog in oog met de – zullen we maar zeggen – Griekse god. Achter en links van hem doemen de staketsels op die Genzken’s architectuur aankondigen en verderop staan haar ramen. “Vensters zijn de ogen van de architectuur”, meent zij. Daar zou veel boeiends over te zeggen zijn, maar veertig jaar Genzken betekent dat we een hele lange weg moeten gaan, vanaf haar eerste schilderijen naar haar fascinatie voor architectuur, die weer past bij haar aanmoediging Mach dich hübsch!, waar het mij hier om gaat.

II. Nefertiti: De mooie is gekomen

Dus kijken we nu naar de rechterkant van god en zien daar het boegbeeld van Isa Genzkens Amsterdamse solotentoonstelling. Het is Nefertiti.

Nefertiti (ook wel Nefertete, Nofretete), geboren te Thebe, was koningin van de 18e Dynastie van Egypte en heerste als Grote Koninklijke Vrouwe aan de zijde van farao Achnaton (1352-1338 voor Chr.). Zij overleed in 1331 voor Chr. Als het geen legende is, zou zij de pleegmoeder van Mozes hebben kunnen zijn. Haar naam Nefertiti betekent ‘De mooie is gekomen’. Duitse archeologen roofden haar uit Egypte en Nefertiti dankt een groot deel van haar bekendheid aan haar buste die nu bewaard wordt in het Neues Museum in Berlijn. Nog niet zo lang geleden zag Genzken daar De mooie is gekomen, en een nieuw, geniaal, ontwerp was geboren.

Isa Genzken zegt: Maak je mooi!, en zij vond in de Egyptische een schitterend voorbeeld. Maar helaas, bij Genzken heeft ook Nefertiti, net als de verminkte Griekse god, haar problemen. De luchtvervuiling speelt onze schoonheid parten. Het zijn Genzken’s meest recente versies, Nefertiti’s met gasmaskers, met op de vloer een afbeelding van de Mona Lisa, nog zo’n wereldberoemde schoonheid. Daarbij verwerkte zij een foto van zichzelf. Op deze manier plaatste ze zich ironisch maar ook zelfbewust (‘Mona Isa’) in de lijn van belangrijke kunsthistorische vrouwen. Terecht.

“Zie, ik maak jullie schoon!”

Pas aan het einde van de show zullen we zien, dat Nefertiti in volle glorie blinkt. Maar wie, net als Genzken, in de wereld om zich heen kijkt, ziet ook veel negatiefs. Houden we vast: schoonheid spreekt niet vanzelf.

Eerst bedelft Genzken ons onder de schoonheid van dingen. Want haar werk bestaat, afgezien van haar films, niet zozeer uit beelden van mensen, maar van dingen. Zij heeft tegen alle dingen gezegd: “Zie, ik maak jullie schoon!” En het was schoon.
Tegen elke bezoeker zegt zij “Zie je, besef je wel, is het tot je doorgedrongen hoe schoon onze wereld is! De natuur, maar zeker ook de architectuur, en andere versieringen van het menselijk bestaan?”

Zo gezien zou haar werk niet hebben misstaan op de tentoonstelling The Problem of God in Düsseldorf. Temeer daar Genzken bepaald niet om de grote wereldproblemen heen loopt. Want de omgang van de mensen met de natuur en met hun eigen schone cultuur is vaak hartverscheurend. Hieronder zullen we nog haar reactie op Nine Eleven in New York zien.
Toch overheerst in haar werk de blije schoonheid, haar optimisme. Dit voorjaar waren wij in het gloednieuwe Parijse Musée Vuitton en de meest opvallende kunstwerken waren de vrolijke objecten van Isa Genzken.

Bouquet (2004)

De lollige dingen

Meer dan vrolijke, noem het maar lollige dingen, voor grote en kleine kinderen, zagen we in 2006 in het Keulse Museum Ludwig. Ook daarvan zijn in Amsterdam vele voorbeelden te vinden, zoals de kleine paus.

Schoonheid en horror: Who kills Death?

Genzken was in New York toen op elf september 2001 de Twin Towers werden verwoest. Zij was geschokt, maar reageerde anders dan de regering Bush. Ze wist allang wat er in mensen om kan gaan, het tegenbeeld van het Hübsche: geweld, horror. Dat gaf ze weer in een film en in haar werk: Empire/Vampire, Who kills Death. Maar tegenover de verschrikking maakte ze een hele serie opbouwende sculpturen, als de – naar haar overtuiging – beste reactie op gruwelijk geweld. Ook al kunnen we de gewelddadige dood niet uitbannen. Het leven is kwetsbaar.

Empire/Vampire I, Ground Zero (2002)	Empire/Vampire II

Empire / Vampire (II) is een van Genzken positieve reacties op Nine Eleven. Gebouwen, het leven zelf, blijven kwetsbaar, weet Genzken.

Fuck the Bauhaus?

Lang niet altijd deel ik de smaak van Genzken. Zo ben ik een groot liefhebber van de Bauhaus-architectuur, waarvan zij zegt: Fuck the Bauhaus. Wanneer zij dan vervolgens aangeeft, hoe er volgens haar vandaag gebouwd moet worden, word ik meteen weer enthousiast: haar New Buildings For Berlin (2015) zijn een droombeeld, dat past bij de dromen van mijn eigen vroegere ‘chef’, Alain Bourbonnais in Parijs, en (gerealiseerd!) bij de oudere Le Corbusier (Ronchamp), of bij Ben van Berkel (b.v. station Arnhem). Berlin, mach dich hübsch!

New Buildings For Berlin (2015)

Eens overwint de schoonheid alle horror

En dan zien we, pas helemaal aan het slot van het overzicht, eindelijk weer het boegbeeld van de Amsterdamse solotentoonstelling, Nefertiti. Isa Genzken zegt: Maak je mooi!, en zij vond in de Egyptische een schitterend voorbeeld. Maar helaas, Genzken heeft altijd oog voor de werkelijkheid. In de entreezaal, naast de verminkte Griekse god, zagen we haar meest recente versies, Nefertiti’s met gasmaskers.

Hier verschijnt Nofretete, zoals Isa Genzken haar nu noemt, in zevenvoud. De wandtekst leert ons: “Zij ogen zowel sacraal als modieus en zijn eigentijds Hübsch gemaakt met lippenstift en designerbrillen. De zeven zijn gecombineerd met spiegelende wandobjecten, waardoor Genzken ook de toeschouwer in haar spel met beeld en zelfbeeld betrekt.”

Ze zegt: Doe mee aan dit spel! Maak je mooi! Wie zich er aan overgeeft, zal voor zichzelf – al is het misschien maar voor even – de ervaring opdoen dat alle horror eens zal worden overwonnen door schoonheid.