(Categorie: Algemeen)

Kat en boom / Katzenbaum – Simone Häfele

Een kat in een boom. Ligt ie lekker te zonnen? Of durft ie niet meer naar beneden? Ik moest er steeds aan denken toen ik verder fietste. Ach, dacht ik, ze zal er wel weer uitkomen, alleen een beetje moed verzamelen. Ik fietste langs een andere weg terug en was het dier vergeten. Een paar dagen later kwam ik langs dezelfde boom, en de kat was weg. Alleen de afdruk van mijn foto herinnert eraan. En een fotootje in De groene Amsterdammer van 5 mei. Bij een artikel van Rudi Fuchs over een schilderij van Simone Häfele, Katzenbaum.

Maar eerst nog een heel andere boom, de Feuereiche bij Brilon-Wald in het Sauerland. Een milieuproject naar een idee van Fischer, gemaakt door Roland Bongert. De idee is, dat het vuur altijd heilzaam is gebruikt in het Sauerland, totdat de technologie zover was dat men er producten mee kon aanmaken, die de aarde gaan vernietigen. Bovenop zitten zonnecollectoren, de betere manier om energie op te wekken. Dit kunstwerk vol kleur en fleur past uitstekend in het landschap.

Simone Häfele’s Katzenbaum deed me aan beide bomen denken, die van de kat in Boxmeer en die uit het Sauerland, niet minder kleurrijk dan Käfele’s boom. Maar haar boom is wel heel anders en ook veel schoner, naar mijn smaak.

Toen ik de kleine foto zag bij het artikel van Rudi Fuchs, meende ik overal in het kleurige geheel katten te herkennen. Volgens Fuchs zaten de katten echter allemaal onder de boom, niet zo gek als de mijne in Boxmeer. Ik ging de proef op de som nemen en toog naar de Nederlandse Bank aan het Frederiksplein, tweeënhalf uur reizen. Daar is een tentoonstelling van Häfele geweest. Twee medewerkers van de kunstafdeling ontvingen mij en gaven toelichtingen. Ze vertelden dat de Bank twee werken heeft gekocht, waaronder de Katzenbaum. Ik ging natuurlijk niet alleen vanwege de kattengrap, maar vooral omdat reeds die kleine foto bij Fuchs’ interessante artikel mij boeide. Wie is die jonge vrouw die zich niets aantrekt van verouderde mores onder kunstenaars en zomaar op haar eigen manier, heel boeiend, verf in bonte kleuren op doek brengt; zoals Fuchs opmerkt: “niet abstract maar ook niet in klassieke zin figuratief – het is zoals al haar schilderijen totaal verzonnen uit alles wat de schilder zo kent: andere schilderijen, stripverhalen, vakantiefoto’s, (teken)films, televisie, sprookjesboeken…”

Simone Häfele gebruikt moderne kleuren, vaak pasteltinten. Ze fantaseert, maar ze werkt wel systematisch. Eerst brengt ze over het hele doek een basiskleur aan, hier het lichte geel. Vervolgens groen en bruin en daaroverheen bonte verfstrepen. De opbouw is zowel qua kleurcombinaties als qua verdeling van de geschilderde onderwerpen heel evenwichtig. Juist door die goede balans wordt het werk geen rommeltje wanneer ze alle mogelijke dingetjes ophangt en neerzet. Door de grote gele vlakken markeert ze de overgang tussen land en lover. Daar in het bos loopt Simone graag hard en dan ziet ze de bomen voorbijvliegen terwijl er allerlei fantasieën in haar opkomen. Haar leermeester Toon Verhoef benoemt de hazen, brievenbussen, kerstballen, slingers, poppen in de vorm van kleine huisdieren, “rusteloos, opdoemend en meteen weer uit het oog verdwijnend. Alleen iemand die zich intens bewust is van de eisen die het schilderen stelt kan al deze ongekunsteldheid zo overtuigend laten paraderen”. Zelf wijst Häfele op het werk van Gainsborough, die zijn landschapsschetsen gebruikte als achtergrond van zijn portretten van modieus geklede mensen, en zo natuur combineerde met wat toen in de mode, wat toen ‘in’ was.

Ze verbleef ook in Parijs, waar Alberola les gaf. Ik herinner mij levendig zijn glasramen uit de kathedraal van Nevers, vooral dat van St-Cyr. De christin Julitte werd in 304 gemarteld en gedood omdat ze haar geloof niet wilde verloochenen. Haar driejarig zoontje zei fier, dat hij dat ook niet wilde en stierf eveneens de marteldood. Een schokkend verhaal, adembenemend weergegeven door Alberola, Een en al kleur! Hier, in de kerk: kleur met een boodschap.

Het is duidelijk, Häfele heeft het werken met kleur ‘op school’ geleerd en verwerkt die lessen heel eigenzinnig op haar eigen manier, prachtig. Zoals in de kattenboom, waarvan ze zegt: “Wonderlijk hakhout bevolkt met subtiele verrassingen: lichtblauwe, rose en oranje vruchten.”, terwijl ze zich afvraagt: “Welk palet zou passen bij een open plek op een theater toneel?”

Het werk van Simone Häfele kan men “l’art pour l’art” (1) noemen, kunst die zich niet moreel of sociaal wil rechtvaardigen. Dat meenden vele kunstcritici en kunstenaars vanaf het begin van de negentiende eeuw, toen de kunst haar eigen weg had gevonden, los van kerk en adel. Het gaat om de vorm van een werk en niet om de inhoud, de betekenis. Kunst omwille van de kunst. Baudelaire voegde toe: het gaat wel om de schoonheid. Dat is bij Häfele zeker het geval. Je verbaast je erover dat iemand zo fantasievol is, en tegelijk die fantasieën zo adequaat kan omzetten in kleur. Kunst om van te genieten, om op te ademen, te recreëren. Hoe anders zijn het St-Cyr-raam van Jean-Michel Alberola en de Feuereiche van Roland Bongert. Dat is kunst met een boodschap, ter bezinning, religieus of ethisch.

Zodra ik dit opgeschreven heb, ga ik bij mezelf protesteren over de tegenstelling die ik aangeef. Enerzijds omdat ik niet alleen religieus en ethisch getroffen wordt door de werken van Alberola en Bongert, maar ook volop geniet van hun uitstraling en schoonheid. Anderzijds omdat ik de werkwijze van Häfele en in het bijzonder het werk de Katzenbaum tekort doe wanneer ik het ‘slechts schoon en kunstig’ noem. Dat is het gevaar van de uitspraak l’art pour l’art. Want Häfele’s werk is niet enkel kunstig, het wekt niet alleen schoonheidsgenoegens, maar het verrast de kijker, het vrolijkt je op, het geeft je gevoelens van optimisme over het leven, het beurt je op, het zet je in beweging (2). Er is meer dan de martelingen die de driejarige St-Cyr onderging, meer dan geweld, oorlog, bedrog, meer dan milieuvernietiging (Feuereiche). Er zijn evengoed heel veel mensen die gewoon het goede doen, die het voorbeeld geven dat leven fantasierijk en boeiend kan zijn. Een kunstenaar die dit kan laten zien in haar werk, doet veel meer dan schilderen l’art pour l’art, en deze uitstraling heeft Simone Häfele.

1. Gautier, Premières poésies, 1832; de term stamt van Benjamin Constant uit 1804, maar diens werk werd pas veel later gepubliceerd. Elders op deze website zal ik de idee van Walter Benjamins bespreken, dat de dichters Gautier en Baudelaire daarmee een theologie van de kunst zouden hebben geschapen.
2. Terwijl Baudelaire flaneerde, ging Häfele trimmen!