Albert Ploeger Kunstmeditaties

(Categorie: Reizen)

Insel Hombroich

Insel Hombroich is een parklandschap, een droomland waarin kunst en natuur elkaar hebben gevonden. Het is een eiland omgeven door de Erft en haar uitgediepte vroegere stroombedding, een eiland vol gebouwen als sculpturen waarin je binnen kunt gaan. Eén gebouw is enkel ruimte, sommige tonen kunstwerken uit verre culturen, andere moderne of hedendaagse. Karl-Heinz Müller heeft deze schatten verzameld en vond hier een plek om ze te tonen. Een landschapsarchitect, Korte, en een beeldhouwer, Heerich, ontwierpen park en gebouwen. Andere kunstenaars, waarvan sommigen permanent of tijdelijk op het eiland wonen, maakten beeldengroepen. Zo ontstond uit een chaotisch gebied rond een oud landhuis met oeroude bomen, een gevarieerd landschap met vijvers, stroompjes, moerassen en weiden. Zodra je bent afgedaald in het eilandgebied, ervaar je een wonderlijke sfeer van groene weiden, in de lente gekleurd door veldbloemen, waaruit her en der een sober recht bakstenen gebouw omhoogsteekt, vaak omgeven door geboomte. Al is het een park, het heeft de sfeer van een oerlandschap. Het vraagt van de beschouwer om zich open te stellen voor de ruimte, de planten, de dieren en de bomen, de rivier, de vijvers, de bouwsels, de vele andere kunstwerken. Bijzonder is dat de scheppers van dit museum hebben besloten, nergens toelichtingen te geven. Je krijgt een eenvoudige plattegrond; er zijn geen leerpaden, geen aanwijzingen, geen bordjes bij de kunstwerken, geen rondleidingen door kunsthistorici.

Insel Hombroich
Insel Hombroich

Wie toch nieuwsgierig is geworden zal een plantengids moeten raadplegen of het rijk geïllustreerde boek met documentatie moeten aanschaffen. Maar leren over het eiland Hombroich is iets anders dan dit museumland ervaren. Het is een wonderlijk samenspel van mensen geweest die hier een plaats hebben gevestigd, waaraan geestelijk leven ontspringt, zegt Walter Biemel in zijn bijdrage aan het boek, Das Geschehen der Wahrheit. Hij verwijst naar de filosoof Heidegger, die heeft geschreven over ‘de plaats’ waar men kan ‘verzamelen’. De plaats is geen bepaald punt in de ruimte, maar veeleer dat, wat de ruimte mogelijk maakt. Een plaats waar men wonen kan. Echter, ‘plaats’ is iets zeldzaams. Mensen zijn meestal zonder echt thuis, letterlijk wanneer ze ontheemd zijn, maar figuurlijk als ze een leven leiden zonder fundament, zonder te weten waarom ze leven. Bij ‘de plaats’ hoort ‘verzamelen’; het consistent zijn in denken en handelen zoals het past bij de eigen persoon die niet alles vastlegt noch zich inkapselt, maar juist in vrijheid kan blijven groeien. De persoon die veel ruimte laat voor andere mensen – en hun ideeën – waarmee wij ons ‘verzamelen’. De persoon die zich niet laat beïnvloeden door wat ieder ander vindt. Die niet meegaat in pronkzucht, de beste willen zijn, vaak door intrigeren, geweld, oorlog. Op het eiland Hombroich treft men, als men er zich voor open stelt, een plaats, waar gezocht is naar het wonen van de mens. Heidegger: Een plaats die de kracht heeft te verzamelen, die aantrekt en bewaart wat ze bijeen heeft gebracht. Maar slechts door de mensen die bij de plaats behoren krijgt ze deze betekenis. Zij bereiden voor wat de bezoeker in herinnering wordt gebracht: Ja, dit is leven!

Bij het zich thuis voelen – ‘heimisch sein’ – hoort het vertrouwd zijn. Vertrouwd met de natuur, de medemensen, onze leefomgeving. Met datgene wat de mens overstijgt en ook met dat wat ongemakkelijk – ‘unheimisch’ – is, met name het zich bewust zijn van lijden en dood. Daarvoor is leven met de niet uitgebuite grond, de vrije natuur onontbeerlijk, maar beslist niet het enige. Op het eiland zijn natuur en kunst een verband met elkaar aangegaan. De kunst bevrijdt de mens evenzeer van het alleen-maar-nuttige en opent ons voor datgene wat de mens overstijgt. Op het eiland kunnen wij kunstenaars aan het werk zien en ontmoeten. De nabijheid van kunstenaars verrijkt ons, opent ons voor wat in de kunst plaatsvindt: het gebeuren der waarheid. Want waarheid is niet enkel een uitspraak die overeenkomt met een bepaalde zaak. Om de waarheid te vinden moet de mens niet alleen de feiten over een zaak kennen, maar ook open zijn om de zaak te ontmoeten. Kennis van biologie en houtsoorten leert ons niet de waarheid omtrent een oeroude kromme boom die in het blad schiet. Heidegger noemt dit de ‘Offenständigkeit’ voor de dingen van het leven; voor het schone, het goede, het wezenlijke, daar waar het in het leven op aan komt. Waar waarheid gebeurt.